Kamp Bıçağı (Bushcraft Bıçağı) Nedir? Nasıl Seçilir?

Doğa etkinliklerinde, kamplarda, hayat idame (survival) durumlarında ilk ve en önemli aracımız; aklımız – tecrübelerimiz, ikincisi ise hayatımızı emanet edeceğimiz – sağlam bir bıçaktır. İyi kampçılar bunu bilir – bunu söyler. Biz de bu yazımızda iyi bir kamp bıçağının özelliklerini ele alacağız.

Yazımızda çok defa “bushcraft” tabiriyle karşılaşacaksınız. O yüzden önce kısaca bushcraft nedir, onu ele alalım. Tam bir türkçe karşılığı olmadığından orijinalini kullandığımız terimlerden biridir bushcraft. Birebir çevirmeye kalkışırsak; Bush: Çalılık, Craft: alet yapımı, el işi şeklinde çevrilebilir. Wikipedia, Bushcraft terimini; “el değmemiş – ıssız yerlerde hayatta kalma yeteneklerinin popüler adıdır” şeklinde tanımlıyor.

Gelin şu kampçılık / bushcraft bıçağı nedir bir bakalım.

Hatırlarsanız tanıştığımız ilk bushcraft ve survival bıçağı, kabzasında bir çok araç barındıran RAMBO bıçağıydı. Pusulası olan kapağını açtığınızda içinden olta iğnesinden kibrite, tel testereye kadar bir çok gereç çıkardı. Zaman içinde iyi bir bushcraft ve survival bıçağının içinden balık oltası çıkan değil, sizi her türlü şartta yarı yolda bırakmayan bıçak olduğunu öğrendik.

Pratikte biraz irice ve etine dolgun her türlü bıçağı doğada kullanabilirsiniz. Ancak doğada tek bir aletle birçok işi yapmak istediğinizde yada bir hayatta kalma durumunda elinizde tutuğunuz bıçağa her konuda güvenebilmek istersiniz.

Terimsel olarak “bushcraft bıçağı” yada “survival bıçağı” olarak bir ayrım olsa da kullanım amaçlarına ve üretilen bıçaklara baktığınızda temelde aynı bıçak tipinden bahsedilmektedir.

Bir bushcraft bıçağının hangi özelliklerde olması gerektiğinden bahsetmeden önce, doğada bir bıçağa hangi durumlarda ihtiyacınız olabileceğini düşünmek daha doğru olur.

Öncelikle doğada bir aletin birden fazla fonksiyonda kullanılabiliyor olması ve bu sayede en az miktarda ekipman taşınması esastır. Yani yanınızda hem bıçak, hem balta, hem testere taşımak istemiyorsanız bıçağınızın bu fonksiyonların tamamını yerine getiriyor olması gerekir.

Doğadaki aktivitelerde  yada bir hayatta kalma durumunda bıçağınızı kullanmanız gerekecek temel işler şu şekildedir:

Yiyecekleri kesip hazırlama,

Kalın dalları kesme ve yontma,

Ateş yakmak için kesilen dalları yada kütükleri yarmak ve küçük parçalar elde etme,

Deri yüzme, ayıklama, temizleme, fleto çıkartma,

Çekiç olarak kullanılabilme,

İlk yardım gereksiniminde cerrahi müdahalede bulunma…

Şimdi bu işlerin tamamında güvenerek kullanabileceğimiz iyi bir bushcraft bıçağının hangi özelliklere sahip olması gerekiyor, sırayla görelim ve iyi bir bushcraft bıçağı nasıl olur birlikte karar verelim.

Bir bıçağın özellikleri onlarca farklı başlıkta sıralanabilir. Ancak en belirleyici özellikler şu şekildedir:

Bıçağın tipi ve büyüklüğü,

Namlu şekli,

Ağız şekli,

Çelik tipi ve kalınlığı,

Kabza tipi.

BIÇAĞIN TİPİ VE BÜYÜKLÜĞÜ 

Bıçaklar konusunda ilk temel ayrım “fixed blade” ve “folding knife” ayrımıdır. Yani sabit bıçaklar ve çakı olarak da adlandırılan katlanan bıçaklar. Katlanan bıçaklar taşıma kolaylığı nedeniyle günlük kullanıma çok uygun olsa da namlu ve kabza bağlantısı kırılgan olduğundan, doğada kullanıma uygun değillerdir. Sabit bıçaklar genellikle daha sağlam ve dengelidirler. Genellikle kılıfla kullanılsalar bile günlük hayatta yanınızda görülmesini istemezsiniz. Ama doğada mükemmel iş görürler. Bushcraft bıçaklarının tamamı sabit bıçaklardan oluşur .

Sabit bıçakların kendi içlerinde çok önemli bir ayrımı vardır. O da “Tang” yani bıçağın sapa giren kuyruğunun şeklidir. Çelik kuyruk kabza ile aynı genişlikte en sona kadar uzanıyorsa bu tip bıçaklara “Full tang” denir. Bu tip bıçaklarda kabzanın altından ve üstünden çeliği görebilirsiniz. Full tang bıçaklar çok daha ağır, direçli ve çok daha dengelidirler. Ağırlıklarından dolayı ağaç kesme ve parçalama işlerinde kolaylık sağlarlar. Bu özelliklerden dolayı bushcraft bıçaklarda genellikle full tang tercih edilir.

Full Tang bıçaklarda kabzanın altından ve üstünden çeliği görebilirsiniz.

Diğer bir tip “Stick tang” yada “Hidden tang”dir. Bu tipte çelik kabzanın dörtte üçlük kısmına kadar daha ince bir şekilde ilerler ve kabza çeliği tamamen sardığı için dışarıdan görünmez. Bu bıçaklarda kabza genellikle doğal olmayan malzemeden yapılır. Stick tang bıçakların kendilerine göre avantajları vardır.

Öncelikle ağırlık daha az olduğundan taşıma ve ince işlerde kullanma kolaylığı sağlar. Etrafı tamamen kaplı olduğundan daha ergonomik şekillendirilebilirler ve darbeleri full tang bıçaklara göre elinize daha az iletirler. Full tang bıçaklarda kabza ile çelik arasına zamanla kir ve daha önemlisi su girebilir ve bu da zamanla içten paslanmaya neden olabilir. Olur da bir elektirik kablosunu kesmeniz gerekirse plastik kaplı hidden tang bıçaklar elektriği elinize iletmezler.

Son olarak da “partial tang” yada “half tang” bıçaklar gelir. Bunlarda çelik, kabzanın hemen başında sona erer. Tek avantajları hafif olmalarıdır. Buna karşın bushcraft bıçağı olmak için gerekli dayanıklılığa sahip değildirler. Dolayısıyla Rambo bıçağı gibi kabzasının içi boş olan bu tip bıçaklar ilk kullanımda sizi yarı yolda bırakırlar!

İyi bir bushcraft bıçağı “full tang” yada “hidden tang” olabilir. Önemli olan üretim kalitesidir. Bugün Morakniv, Gerber gibi birçok marka çok kaliteli hidden tang bıçaklar yapmaktadır.

BIÇAĞIN NAMLU ŞEKLİ 

Namlu şekli bir bıçağı gördüğünüz anda hemen tanımlayabileceğiniz en karakteristik özelliklerindir. Avcı bıçağı, komando bıçağı, samuray bıçağı gibi tanımlamaların hepsi bıçağın şekli üzerinden yapılır. Bir bıçağın şekli onun kullanım alanıyla doğrudan alakalıdır. Odun kesmek için en uygun şekil, av hayvanını yüzmek için hiç uygun olmayabilir. Birbirinden kolayca ayrılanların yanı sıra birbirine çok benzeyen onlarca farklı namlu şekli vardır. Aşağıda popüler namlu tiplerini görebilirsiniz.

Dagger, tanto ve combat (clip point) tipi namlularda temel amaç bıçağın kolay saplanmasıdır. Bunu sağlayan sivri burun yapılarından dolayı genellikle taktiksel, yani askeri bıçaklarda kullanılırlar. Sivri burunlar kırılgan olduklarından bıçağın direncini düşürürler ve sert nesneler için uygun değillerdir. Bu nedenden ötürü, bu tipler bushcraft bıçaklar için tercih edilmez.

Kukri ve Machete (pala) ortalama bıçaklardan daha büyüktürler ve genellikle ağaç dallarını kesmek için kullanılırlar. Taşıma ve hassas işlerde kullanma zorluklarından dolayı komple bir bushcraft bıçağı olamazlar. Ancak doğa şartlarına göre mevcut bıçağınıza ek olarak yanınızda bunlardan birini taşımak isteyebilirsiniz.

Skinner ve Nessmuk tarzdaki bıçaklar eğimli ve geniş ağızlarından dolayı genellikle avcı bıçağı olarak kullanılırlar. Bu ağız şekli av hayvanlarının derilerinin delinmeden yüzülmesi için son derece uygundur. Kullanım kolaylığı için genelikle küçük ebatlarda üretilirler.

Bowie bıçaklar clip point tarzına çok benzese de büyük ebatlarından dolayı kolayca ayırt edilebilirler. Bowie bıçaklar tam olarak Rambo bıçağı olarak tabir ettiğimiz ürkütücü ve kullanımı da aynı oranda zor bıçaklardır. Biraz ufak boyda olup ağızları daha yuvarlak kesimde olanları bushcraft bıçağı olarak kullanılabilirler.

Gelelim bushcraft bıçaklar için kullanılan en uygun namlu şekline. Drop point namlu tipi genel kabul görmüş bushcraft bıçak tipidir. Gerektiği kadar sivri ama çok kırılgan olmayan yapısı en kullanışlı formu sunar. Üst kısmının kalın ve düz olması vurarak odun kesme işlemlerini sorunsuz yapmanızı sağlar.

Dikkatli incelerseniz drop point namlu şeklinin tüm diğer şekillerden biraz esinlendiğini görürsünüz. Bu nedenle buscraft bıçak seçerken drop point olmasını tercih etmeliyiz.

BIÇAĞIN AĞIZ ŞEKLİ 

Bir bushcraft bıçağının ağız yapısı en az bıçağın şekli kadar önemlidir. Ağız yapısı direk olarak bıçağın körelme süresini ve kolay bilenip bilenememesini etkiler. Bushcraft bıçakları çoklukla sert nesneleri kesmek için kullanılır. Bununla beraber bir ağacı kestikten sonra aynı bıçakla bir av eti kesebilmeniz yada en zor şartları düşündüğünüzde kendi derinize müdahalede bulunmanız gerekebilir. Bu nedenle bushcraft bıçaklarının kolay körelmemesi, köreldiği zaman da kendi başına kolayca bilenip bir neşter keskinliğine ulaşması gerekir.

Körelme ve bilenme, bıçakta kullanılan çelik modeliyle de ilgilidir. Ancak hangi çelik olursa olsun bushcraft bıçaklarda kullanılması gereken bazı ağız yapıları vardır

Resimde gördüğünüz en yagın olarak kullanılan ağız tiğlerini direnç ve bileme kolaylığı açısından incelediğimizde;

Hollow grind tarzı ağız yapısının hem direnci düşük hem de içbükey yapısından dolayı elle bilenmesi zordur. Ülkemizdeki yerel bıçak üreticilerinden BORA Knifes markasının bıçakları genellikle bu ağız yapısıyla üretilir ve garanti belgesinde körelmesi durumunda kendiniz bilerseniz bıçağın garanti kapsamı dışına çıkacağı söylenir. Bıçakları firmaya yollarsanız bilemesini ücretsiz olarak yapmaktadır.

Bu bıçak yapısı genellikle skinner tarzı deri yüzme bıçaklarında kullanılır.

Convex grind kırılmaya karşı dirençli olsa da dışbükey yapısından dolayı kolay bilenmez.

Hem dirençli hem de kolay bilenebildiğinden dolayı bushcraft bıçaklarda en çok tercih edilen ağız yapısı Scandi model ağız yapısıdır. Bu yapı en kalın bıçakların bile çok keskin olmasını sağlayan inceliğe direncini azaltmadan indirilmesini sağlar. Bu nedenle scandi bıçaklar kolay körelmez. Düz kesimi sayesinde de çok uzmanı olmasanız bile kolayca bilenir ve aynı keskinliğe ulaşır. Morakniv bıçaklar scandi ağız yapısına güzel bir örnektir.

Buscraft kullanıma uygun bir diğer ağız yapısı da Double bevel ağız şeklidir. bu yapı daha çok et kalınlığı fazla olan bıçaklarda bıçak keskinliğini arttırmak için kullanılır. Scandilere göre biraz daha kırılgan ve bilemesi biraz daha zordur.

Buscraft bıçak seçerken yapabileceğiniz bir tercihte testereli bıçak yapısı yani Serrated edge olup olmamasıdır. Serrated edge tel, kablo, kalın kumaş, halat gibi malzemeleri kesmek için kolaylık sağlar. Kaliteli bir serrated edge bıçakla kalın bir çiviyi bile kesebilirsiniz. Bu tarz kullanımlardan dolayı daha çok taktiksel bıçaklarda kullanılır.

Buscraft bıçakların tamamına yakını Plain (fine) edge olarak üretilir. Bunun temel bir kaç sebebi vardır. Öncelikle buscraft bıçakların temel kullanım alanı batoning ve chopping’dir. Serrated edge bıçaklar bu kullanıma uygun değildir. Bıçağın serrated kısmı kolayca bozulabilir ve bozulan serrated edge bıçakların bilenmesi için özel ekipmana ihtiyaç duyulur. Ayrıca plain edge bıçaklarla daha düz kesiler elde edersiniz. Özellikle et keserken, balık temizlerken yada bir av hayvanını yüzerken serrated edge size sıkıntı yaratır.

BIÇAĞIN ÇELİK TİPİ VE KALINLIĞI 

Bıçağın üretildiği çelik bir bıçağın değerini ve kullanım kapasitesini belirleyen en önemli özelliktir. Hemen hemen aynı büyüklüklerde ve aynı ağırlıklardaki iki bıçak arasında sadece çeliğinin farklılığından dolayı yüzlerce lira fark olabilir. Bu nedenle özellikle bushcraft bıçağı alırken kesinlikle bıçağın hangi çelikten üretildiğini öğrenmelisiniz.

Bıçak çeliği çok detaylı, üzerine sayfalarca yazı yazılabilecek bir konu başlığıdır. Ancak iyi bir bıçak seçmek için metalurji mühendisi olmanıza da gerek yoktur. Tüm dünyada kabul görmüş ve yaygın olarak kullanılan birkaç çelik tipini bilmeniz yeterlidir.

Bushcraft bıçağınızın çeliğini seçerken ilk karşılaşacağınız ayrım Paslanmaz çelik (Stainless steel) ve Karbon çelik (Carbon steel) ayrımıdır. Bu ayrımda bilmeniz gereken ilk şey gerçek anlamda paslanmaz çelik diye bir şeyin olmadığıdır. Tüm çelikler ıslak bırakıldığı ve bakımları yapılmadığı zaman paslanırlar. Buna karşın paslanmaz çelikler, çeliğin içine yüksek oranda krom karıştırılması ile oluşurlar. Krom çeliğin paslanmaya karşı olan direncini arttırır. Bu nedenle paslanmaz çelik bıçaklar su ile temas eden aktivitelerde kullanıma uygundur. Bakımları yapıldığı taktirde her kullanımda ilk günkü gibi çelik parlaklığında kalırlar.

Çeliğin içine karbon eklendiğinde karbon çeliği elde edilir. Karbon çeliği bıçaklar daha ucuzdur. Daha çabuk ve daha kolay bilenirler ayrıca çakmak tasına sürdüğünüz zaman paslanmaz çelik bıçaklardan çok daha fazla kıcılcım çıkarırlar. Buna karşın karbon çeliği bıçaklar çok kolaylıkla paslanır. Bu nedenle ne zaman suya temas ederse hemen kurulamanız ve her aktiviteden sonra özel makine yağı, WD-40 yada hiç olmadı zeytinyağı ile bakımını yapmanız gerekir (bir dalışta kullandığım ve ıslak bıraktığım karbon çelik mora bıçağım yaklaşık 20 dk içinde tamamen paslanmıştı.)

Karbon çelik bıçaklar zaman içinde ve özellikle asitli ürünlere değdiği zaman renk değiştirir ve kararır. Bu kararma pas değil bıçağın renginin değişmesidir. Bir çok doğa ve bıçak tutkunu sırf bu yüzden karbon çelik bıçakları tercih eder. Bu izlerin bıçağa bir ruh ve yaşanmışlık kattığını düşünülür. Bazen karbon çelik bıçaklar limon, sirke yada hardalda bekletilerek bilerek karartılır ve üzeride desenler oluşturulur. Bu kararma bıçağı pasa karşı biraz daha direçli hale getirir. Bu işleme “Forced Patina” denir.

Bunlar paslanmaz çelik ve karbon çelik ayrımındaki en temel ve net noktalardır. Bunun dışındaki tüm konular büyük tartışmalara sahne olur. Büyük bir kesim karbon çeliklerin daha dayanıklı olduğunu söylerken başka bir kesim paslanmaz çelikleri daha kullanışlı bulur. Bu tartışmaların temelinde yine kalite ayrımı vardır. Yani kaliteli bir paslanmaz çelik kalitesiz bir karbon çelikten çok daha iyi olabilir. Hangi çeliğin iyi olduğunu o çeliğin üretim kalitesi belirler.

Karar sürecinde bilmeniz gereken ünlü markalar tarafından üretilen bushcraft bıçakların tamamına yakını karbon çeliktir. Bunun dışında yine bilmeniz gereken genel kabul görmüş çelik modelleri aşağıdaki gibidir. Bunların hangisinin daha iyi olduğu da tartışılır ancak hiç bilmediğiniz bir bıçağı almaktansa aşağıdaki çeliklerden yapılmış bir bıçağı almak daha garantidir.

O1:  Popüler bir çeliktir. Ünlü Ray Mears bıçakları bu çeliktendir.

D2:  İşlemesi zor ancak popüler bir karbon çeliktir.

A2:  Çok kolay bilenen iyi bir çeliktir.

1095:  Kolay bilenmesi ve uygun sertliği ile en popüler bushcraft çeliğidir.

420HC: Gerber LMF2 ve Prodigy bu çelikten yapılır.

440C:  Paslanmaz çelik. Genellikler av bıçaklarında kullanılır ülkemizde Bora bıçaklar bu çelikten yapılır.

Çelik ile ilgili bir diğer konu da bıçağın et kalınlığıdır (thickness) bıçağın çelik kalınlığı ne kadar fazla olursa bıçak bir o kadar sağlam, dengeli ama aynı zamanda ağır ve bilenmesi güç olur. Kalınlık çok ince olursa hassas işler için rahat kullanılır ancak batoning ve chopping yapılmaz.

Bushcraft bıçaklarda optimum et kalınlığı en az 3,5mm – en fazla 6mm’dir.

BIÇAĞIN KABZA TİPİ 

Alacağınız bıçağın kabza tipini seçerken dikkat etmeniz gereken noktalar; elinize oturma şekli, materyali, üzerinde ip bağlama deliği olması ve balçağıdır (parmak koruması).

Şeçtiğiniz bıçağın kabzası öncelikle elinize oturmalıdır. Avuç çukurunuza oturmayan, avcunuza göre çok küçük yada çok büyük kabzalar bıçağı zor şartlarda rahat kullanmanızı engeller. Bushcraft bıçakları satır gibi de kullandığınızdan yukarı aşağı sallamaya izin verecek genişlikte olmalıdır kabzanın bittiği yerin biraz daha geniş olması bu sallama hareketinde bıçağın elinizden kaymasını engeller.

Taktiksel bıçakların kabzaları bıçağı her iki yönde de tuttuğunuzda avcunuza oturacak şekilde yapılır. Bushcraft bıçaklarda buna gerek yoktur.

Kabzanın materyali ise büyük ölçüde zevkinize bağlıdır. Yaygın kabza malzemeleri şunlardır.

Ahşap

Boynuz

Polyester

Micarta

Ahşap kabzalar kullanılan ağacın kalitesine göre değişir, doğal olarak gül ağacı, venge, ceviz gibi sert ağaçlardan yapılırlar. Klasik tarz bıçakları seviyorsanız ahşap sap tercih edebilirsiniz. Buna karşılık su ile temas ahşabın kalitesini zamanla bozar. Ayrıca ahşap ıslandığında diğer doğal olmayan malzemelere göre daha kaygan hale gelir. Ayrıca düşürdüğünüzde ve zorladığınızda kırılma riski vardır

Geyik boynuzu çok eski zamanlardan beri kabza yapımında kullanılan doğal, sert bir malzemedir. İyi işlendiğinde çok kaliteli işler çıkar ancak boynuz kabzalar çok pahalıdır.

Polyester malzemeler sağlamlık açısından çok iyidirler. Ayrıca birçok polyester kabza kaydırmaz yüzeye (grib) sahip olduğundan kullanım kolaylığı sağlar. Su ile temasta da sorun yaşatmazlar.

Bir çeşit özel üretim polyester materyal olan micarta da polyestere göre daha sağlam daha güzel görünümlü ve çok daha pahalıdır. Son zamanda bir çok bushcraft bıçağı üreticisi micarta kabzaları tercih etmektedir.

Seçtiğiniz kabzanın materyali ne olursa olsun üzerinde mutlaka en az 1 adet bağlama deliği olmalıdır. Bu bıçağı dilediğiniz zaman sağlam bir şekilde bir dalın ucuna bağlayıp mızrak olarak kullanmanızı yada bıçağı elinizden düşürmekten çekindiğiniz durumlarda bileğinize sabitlemenizi sağlar.

Son olarak da bıçağınızda balçak yani parmak koruyucu olup olmamasına karar vermeniz gerekir. Buscraft bıçaklarda genel olarak balçak kullanılmaz. Çünkü bushcraft bıçaklar mutfak bıçakları yada taktiksel bıçaklar gibi ileri geri kesme hareketi için değil yukarıdan aşağıya doğrama (chopping) hareketi için tasarlanmıştır. Balçak bu harekette kolaylıkla zarar görüp kırılabilir. ayrıca balçaklı bir bıçak kılıfına tam olarak girmez ve bıçağın büyük kısmı kılıfın dışında kalır

Araştırdığımız ve deneyimlediğimiz kadarıyla bıçak seçiminde bilmeniz gereken konular ve bir bushcraft bıçağının sahip olması gereken özellikler bu şekildedir. Özetlemek gerekirse tam anlamıyla bir bushcrat bıçağı:

Sabit yekpare (fix / fixed blade)

Full tang

Bıçak kısmı en az 10 en fazla 18 cm uzunluğunda

Drop point şeklinde

Scandi yada Double bevel ağız yapısında

Plain (fine) edge

1095, O1,  A2,  D2, 420HC 440C çeliklerden

En az 3,5 en fazla 6mm kalınlığında

Balçaksız ve delikli kabzalı ​olmalıdır.

Ancak yine belirtmek isterim ki bu özelliklerin herhangi birine sahip olmasa da doğada çok rahatlıkla işinizi görebilecek kalitede bıçaklar mevcuttur. Önemli olan size en çok güven veren bıçağı seçmektir.

Son olarak aşağıda, bizim bildiğimiz kadarıyla, dünyadaki en popüler bushcraft bıçaklarının resimlerini görebilirsiniz. Ne yazık ki bir çoğu ülkemizde satılmıyor. Bu nedenle belki bir sonraki konumuz da Türkiye’de bushcraft bıçağı bulmak olabilir 🙂